Celem stosowania testów funkcjonalnych jest zobrazowanie dobrych i słabych stron struktury ruchu. Podstawą będzie tutaj sprawdzenie poziomu mobilności (zakresu ruchu
w stawach), stabilizacji (umiejętności utrzymania ciała w określonej pozycji lub działaniu ruchowym z jak najmniejszymi wychwianiami) oraz globalnych wzorców ruchowych (ruchów angażujących całe ciało) które powinny być możliwe do wykonania przez każdego.

Streszczenie:

1. Cel stosowania testów
2. Piramida optymalnych zdolności motorycznych
3. Podstawowa motoryka a kontuzje
4. Testy funkcjonalne w treningu personalny
5. Testy funkcjonalne w treningu motorycznym
6. Podsumowanie

1. CEL STOSOWANIA TESTÓW funkcjonalnych

Testy funkcjonalne uważa się za metodę przesiewową. Służy ona określeniu poziomu gotowości do podejmowania treningu. Powinny być więc stosowane nie tylko po operacji, odniesieniu kontuzji, ale także w trakcie rozpoczynania treningu lub w jego trakcie. Przeprowadzenie testów daje możliwość określenia gdzie znajdują się słabe punkty układu ruchu, nad którymi należy popracować wprowadzając odpowiednie ćwiczenia je korygujące.  Bez określenia słabych punktów, wprowadzając ćwiczenia pogłębiające problem może dojść do kontuzji. Za przykład można podać:

• wyciskanie sztangi – zbytnio napięte mięśni tkanki piersiowej, oraz słabe plecy będą prowadzić do zbyt dużego angażowania przednich aktonów barków przejmujących rolę wypychającą mięśni klatki piersiowej.
• Ćwiczenie dzień dobry – w tym przypadku, zbyt napięte mięśnie grupy kulszowo-goleniowej (tylna część uda) nie będą pozwalały na optymalne lub brak zaangażowania mięśni pośladkowych które są w tym ćwiczeniu targetem. W trakcie wykonywania ćwiczenia dochodzić może do nadmiernego napięcia rozciąganych mięśni tylnych uda, czego wynikiem może być w ostateczności naderwanie.

Celem przeprowadzenia testów i wprowadzenia ćwiczeń jest doprowadzenie do symetrii ruchów, a także synergii oraz równowagi co przekłada się na efektywne wykorzystanie swojego ciała w trakcie wysiłku fizycznego. Za przykład warto podać tutaj piramidę optymalnych zdolności motorycznych przedstawioną przez twórców jednego
z najpopularniejszych rozwiązań skupiających 7 testów przesiewowych tworzących baterię testów FMS.

2. PIRAMIDA OPTYMALNYCH ZDOLNOŚĆI MOTORYCZNYCH

Źródło: na podstawie publikacji Graya Cook’a, Lee Burton’a, BarbaryJ. Hoogenboom, oraz Michaelva Voighta

Patrząc na piramidę można z zobaczyć, iż podstawą jest mobilność, stabilność oraz propriocepcja. Jeżeli jeden z trzech elementów wpływających na jakość ruchu jest
w deficycie, ciężko będzie mówić o wykorzystaniu potencjału organizmu odnosząc się do jego wydajności. Jeżeli będą jakieś nadmierne napięcia w tkankach, budowanie mocy nie będzie na siłowni takie efektywne. Ciężko będzie także wykorzystać potencjał mocy czy szybkości. Za przykład można podać sprint, gdzie w momencie nadmiernych napięć mięśni biodrowo-lędźwiowych, czworobocznych, ciężko będzie odciągnąć do tyłu nogę na tyle by uzyskać efekt znany z plyometrii (rozciągnięcie skurcz). Będzie się to także odnosić do siły kopnięcia piłki. Optymalna mobilność oraz stabilizacja przekładają się na lepsze panowanie nad ciałem i większy (prawidłowy) zakres ruchów co przełoży się na siłę uderzenia i celność co pokazują liczne badania prowadzone na piłkarzach.

3. PODSTAWOWA MOTORYKA A KONTUZJE

Należy pamiętać, iż każda dyscyplina niesie za sobą wypaczenia związane deficytami czy asymetriami ruchowymi. W piłce nożnej  czy wśród pływaków najczęstszym problemem będą deficyty ruchowe w stawach skokowych czy grupie kulszowo-goleniowej oraz występujące bóle kolan. W obu dyscyplinach geneza ich powstania jest inna, co wynika z różnic ich specyfiki. Wśród siatkarzy problemem będzie mobilność obręczy barkowej itp. Dlatego nie mówmy, że gra piłkę nożną, czy siatkówkę jest dla dzieci niezdrowa, a pływanie zdrowe.

To, że zawodnicy kończą przedwcześnie karierę, czy są ciągle kontuzjowani, jest najczęściej winą trenerów, bo to oni swoją wiedzą odpowiadają za sposób wykorzystywanych metod treningowych. Drugą sprawą jest sposób prowadzenia się zawodnika i jego ego (ale jak już wspomniane zostało wyżej tacy kończą przedwcześnie karierę, lub ich kariera w pewnym momencie podupada i znikają ze sceny).

Warto w tym przypadku spojrzeć na liczbę odnoszonych kontuzji ze względu na dyscyplinę przypadającą na 1000 godzin wysiłku:

• Piłka nożna – poziom amatorski – 0,11 urazów/1000h (Herrero i wsp. 2014),
• Piłka nożna – młodzi zawodnicy, dorośli poziom amatorski – gra na sztucznej murawie 5,1 urazów/1000h (Sousa i wsp. 2013).
• Piłka nożna – Mistrzostwa Świata 2014 – 1,68 urazu na mecz (Junge, Dvořák 2015).
• Siatkówka – poziom światowy – 3,8 urazów /1000h meczów (Bere i wsp. 2015).
• Taekwondoo – trening amatorski 11,8 urazów/1000h treningów (Lystad i wsp. 2015)

4. Testy funkcjonalne w treningu personalnym

Testy funkcjonalne w treningu personalnym wpływają na jego efektywność. Są środkiem, który pozwala określić jakie ćwiczenia będą dla danej osoby odpowiednie. Wykazanie nadmiernego napięcia tylnej części uda, będzie dyskwalifikować ćwiczenie zwane „dzień dobry”. Wynika to z faktu, iż zbyt mała mobilność uniemożliwi właściwe akywowanie mięśni pośladkowych. Może to prowadzić do sytuacji, w której uda będą nadmiernie rozwinięte względem mięśni pośladkowych. Jest to jeden z wielu przykładów dlaczego w treningu personalnym należy cyklicznie przeprowadzać testy funkcjonalne.

5. Testy funkcjonalne w treningu motorycznym

Na przykładzie piłki nożnej, która jest dyscypliną najlepiej przebadaną pod względem naukowym (co jest związane z jej popularnością) warto przytoczyć pewne stwierdzenie. Według ekspertów prowadzących badania na zawodnikach Premier League (najwyższy poziom rozgrywkowy w Anglii) stwierdzili, iż ilość kontuzji mogłaby być mniejsza gdyby wprowadzono większy nacisk na prewencję urazów. Pomijam już dyskutowany problem krótkiej przerwy pomiędzy rundami, gdzie zawodnicy nie mają czasu na regenerację, przez co nie mają kiedy do końca przygotować się optymalnie do wysiłku meczowego. Nie ma co tutaj wchodzić w polemikę, że w Polsce okres przygotowawczy jest dłuższy a są gorsze wyniki niż drużyn angielskich, bo to jest temat na inny rozdział. Chodzi o to, że podstawą prowadzenia testów funkcjonalnych (które na zachodzie są czymś normalnym i oczywistym) jest maksymalizacja wyników sportowych poprzez pracę nad jakością ruchu. Eliminacja asymetrii ruchowych (różnice pomiędzy prawą a lewą stroną ciała w zakresie ruchu), praca nad deficytami ruchowymi (zbyt mały zakres ruchu) czy stabilizacją jest niezbędna, nie tylko w kontekście podnoszenia wydajności organizmu ale i niwelowania ryzyka urazu.

PODSUMOWANIE

Dlatego też stosowanie testów funkcjonalnych bez względu na to, czy trenujesz amatorsko grając w piłkę/siatkówkę/pływając, trenując na siłowni, czy jesteś zawodowym sportowcem lub chcesz wiązać swoją przyszłość zawodową ze sportem i na tym zarabiać, warto jest cyklicznie tego rodzaju testy przeprowadzać. Testy warto przeprowadzać też wśród młodych zawodników, nawet mających 10 lat albo i mniej, gdyż z własnego doświadczenia oraz na podstawie badań epidemiologicznym można stwierdzić z całą pewnością, iż to tam teraz są niestety największe problemy.

Należy także wspomnieć, iż testy funkcjonalne nie są w stanie w 100% wskazać na % podatności na kontuzję. Nawet na podstawie uzyskania maksymalnej ilości punktów w teście FMS też nie da rady stwierdzić, iż dany zawodnik nie będzie kontuzjowany. Wynik może wskazać tylko podatność co nie znaczy, że kontuzja wystąpi. Natomiast z danych statystycznych wynika, iż wynik poniżej 14 punktów do tego predysponuje. Również twórcy tej metody nie stwierdzili nigdzie (przynajmniej się nie spotkałem z czymś takim), iż wynik predysponuje lub nie do odniesienia kontuzji (co jest błędnie powtarzane przez przeciwników FMS, którzy najczęściej nawet nie mają większego pojęcia o tej metodzie).

Zawodnik może zostać popchnięty w trakcie wyskoku, wylądować na nogę drugiego zawodnika pod dziwnym kątem, co może doprowadzić do skręcenia, zerwania itp. Silne i odpowiednio współdziałające ze sobą poszczególne parametry ruchu mają przeciwdziałać przeciążeniom i zmniejszyć ryzyko odniesienia kontuzji. Jednakże wysiłek któremu poddane jest ciało w trakcie danego meczu może być tak duży, iż nawet odpowiednie przygotowanie może w tym momencie nie pomóc. Dlaego powinno się cyklicznie przeprowadzać testy funkcjonalne, które pomagają optymalizować cały proces treningowy.

Referencje

Junge A., Dvořák J. (2015): Football injuries Turing the 2014 FIFA World Cup, British Journal of Sports Medicine, 49(9), s. 599 – 602

Lystad R.P., Graham P.L., Poulos R.G. (2015): Epidemiology of training injuries in amateur taekwondo athletes: a retrospective cohort study, Biology of Sport, 32(3), 213- 218

Sousa P., Rebelo A., Brito J. [2013]. Injuries in amateur soccer players on artificial turf:
a one-season prospective study, Physical therapy in sport, 14(3), s. 146 – 151

Herrero H., Salinero J.J., Del Coso J.[2014]. Injuries among Spanish male amateur soccer players: a retrospective population study, The American journal of sports medicine, 42(1),
s. 78 – 85

Bere T. Kruczyński J., Veintimilla N., Hamu Y., Bahr R. (2015): Injury risk is low among world-class volleyball players: 4-year data from the FIVB Injury Surveillance System, British Journal of Sports Medicine, 49(17), s. 1132 – 1137

Cook G., Burton L., Hoogenboom B.J., Voight M. (2014): Functional movement screening: the use of fundamental movements as an assessment of function-part 2, International Journal of Sports Physical Therapy, 9(4), s. 549 – 563

Willigenburg N., Hewett T.E. (2017): Performance on the functional movement screen is related to hop performance, but not to hip and knee strenght in collegiate football players, Clinical Journal of Sport Medicine, 27(2), s. 119 – 126